Dla jednych użądlenie owada to tylko chwilowy ból i zaczerwienienie, dla innych – wyścig z czasem i walka o życie. Alergia na jad owadów potrafi uderzyć niespodziewanie, a jej objawy mogą przybrać różne formy – od niegroźnego obrzęku po gwałtowną reakcję anafilaktyczną. Jakie są objawy alergii na jad owadów? Co robić w przypadku ich wystąpienia?
Czym jest alergia na jad owadów?
Alergia na jad owadów to nadmierna, nieprawidłowa reakcja układu immunologicznego na substancje zawarte w jadzie niektórych owadów, takich jak:
- pszczoły;
- osy;
- trzmiele;
U osób uczulonych nawet niewielka ilość jadu może wywołać silne objawy, które mogą mieć charakter miejscowy (zaczerwienienie, obrzęk, ból w miejscu użądlenia) lub uogólniony, obejmujący cały organizm.
W najcięższych przypadkach dochodzi do reakcji anafilaktycznej, która stanowi stan zagrożenia życia i wymaga natychmiastowej interwencji medycznej. Zrozumienie mechanizmów alergii na jad owadów oraz właściwe postępowanie w przypadku użądlenia są kluczowe dla bezpieczeństwa osób narażonych na tę reakcję.
Uczulenie na osy i inne owady – przyczyny
Uczulenie na jad osy oraz innych owadów błonkoskrzydłych wynika z nieprawidłowej reakcji układu immunologicznego na składniki zawarte w jadzie. Główne alergeny to enzymatyczne białka oraz peptydy, które mogą wywoływać zarówno miejscowe reakcje zapalne, jak i uogólnione objawy alergiczne. To właśnie one odpowiadają za ból, zaczerwienienie i obrzęk po użądleniu.
Wśród alergenów wyróżniamy:
- główne – najczęściej prowokujące reakcję uczuleniową;
- mniejsze – wywołujące objawy tylko u niektórych osób.
Skład jadu różni się w zależności od gatunku owada – choć zawierają wspólne enzymy, takie jak hialuronidaza, jad pszczół dodatkowo zawiera melitynę, substancję silnie uszkadzającą komórki. Natomiast jad os i szerszeni w obrębie tej samej rodziny wykazuje duże podobieństwo, co sprawia, że osoby uczulone na jad jednego gatunku mogą reagować również na użądlenie pokrewnych owadów.
Alergia na jad owadów – objawy
Objawy uczulenia na osy mogą się różnić zależnie od tego, czy dana osoba jest uczulona na jad owadów. W większości przypadków reakcja ma charakter miejscowy i nie stanowi zagrożenia dla zdrowia. Jednak u osób uczulonych nawet jedno użądlenie może prowadzić do poważnych objawów, w tym reakcji ogólnoustrojowych, a w skrajnych przypadkach — do wstrząsu anafilaktycznego.
Objawy u osób nieuczulonych
Osoby, które nie mają alergii na jad osy, zazwyczaj doświadczają jedynie łagodnej reakcji miejscowej, będącej naturalną odpowiedzią organizmu na toksyny zawarte w jadzie. Może to obejmować:
- zaczerwienienie i obrzęk – pojawiające się bezpośrednio w miejscu użądlenia;
- ból i pieczenie – spowodowane drażniącym działaniem składników jadu;
- świąd skóry – towarzyszący procesowi gojenia.
Objawy te zazwyczaj ustępują w ciągu kilkunastu godzin i nie wymagają interwencji medycznej. Jednak w przypadku użądlenia w dużej liczbie (tzw. użądlenie gromadne) może dojść do reakcji toksycznej, objawiającej się gorączką, dreszczami czy powiększeniem okolicznych węzłów chłonnych.
Objawy alergii na jad owadów u osób uczulonych
Uczulenie na jad pszczeli lub innych owadów objawia się gwałtowniej i może przybrać postać reakcji miejscowej lub ogólnoustrojowej:
- duża reakcja miejscowa – obejmuje silny obrzęk i zaczerwienienie o średnicy powyżej 10 cm, które utrzymują się dłużej niż 24 godziny. W przypadku użądlenia w okolicy twarzy, szyi lub jamy ustnej może prowadzić do niebezpiecznego obrzęku dróg oddechowych;
- reakcja ogólnoustrojowa – może mieć różne nasilenie i obejmować:
- zmiany skórne – pokrzywka, świąd, obrzęk warg, powiek, szyi czy twarzy;
- objawy ze strony układu oddechowego – duszność, kaszel, świszczący oddech, uczucie „przeszkody” w gardle;
- problemy krążeniowe – nagły spadek ciśnienia, zawroty głowy, osłabienie, omdlenia;
- objawy ze strony przewodu pokarmowego – bóle brzucha, nudności, wymioty.
Najgroźniejszą formą reakcji alergicznej jest wstrząs anafilaktyczny, który rozwija się gwałtownie i może prowadzić do utraty przytomności, a w skrajnych przypadkach – zatrzymania akcji serca i oddychania.
Objawy uczulenia na jad osy i innych owadów – co robić?
Wystąpienie reakcji alergicznej po użądleniu owada błonkoskrzydłego, takiego jak osa, pszczoła czy szerszeń, nigdy nie powinno być bagatelizowane. Nawet jeśli pierwsze objawy ograniczają się do miejscowego obrzęku i zaczerwienienia, przekraczającego 10 cm średnicy i utrzymującego się ponad 24 godziny, istnieje ryzyko rozwinięcia się silniejszej reakcji przy kolejnym kontakcie z jadem. U osób, u których już wcześniej wystąpiły objawy ogólnoustrojowe, kolejne użądlenie może skutkować nawet wstrząsem anafilaktycznym – stanem zagrożenia życia.
Jeśli po użądleniu wystąpią niepokojące objawy, takie jak obrzęk, duszność, zawroty głowy czy pokrzywka na ciele, konieczna jest jak najszybsza konsultacja z lekarzem. Alergolog może zalecić szczegółową diagnostykę, obejmującą testy skórne oraz badania krwi na obecność swoistych przeciwciał IgE.
W przypadku potwierdzonej alergii rozważyć można immunoterapię alergenową (odczulanie), która może znacznie zmniejszyć ryzyko ciężkich reakcji w przyszłości. Osoby z rozpoznaną alergią na jad owadów powinny zawsze mieć przy sobie leki ratunkowe, w tym adrenalinę w autostrzykawce, którą należy podać w przypadku wystąpienia silnej reakcji alergicznej.
Bibliografia:
- Gawlik R., Alergia na jad owadów błonkoskrzydłych, Alergoprofil : kwartalnik lekarzy praktyków. Vol. 8, nr 1 (2012), s. 27-30.
- Dhami S. i inni, Allergen immunotherapy for insect venom allergy: a systematic review and meta‐analysis. Allergy 2017; 72(3): 342-365.
- https://www.termedia.pl/poz/Alergia-na-jad-owadow-swiadomy-pacjent,48096.html [dostęp: 18.03.2025]
- https://www.mp.pl/pacjent/alergie/chorobyalergiczne/choroby/59841,alergia-na-jad-owadow [dostęp: 18.03.2025]