Immunoterapia alergenowa, potocznie nazywana odczulaniem, to jedyna forma leczenia alergii, a nie tylko łagodzenia jej objawów np. alergii na pyłki roślin, roztocza kurzu domowego czy jad owadów. Polega na wielokrotnym podawaniu podskórnie lub podjęzykowo alergenu w coraz większych stężeniach, co ma spowodować „przyzwyczajenie się” organizmu do jego występowania. Kto kwalifikuje się do takiej terapii? Jakie są przeciwwskazania do jej włączenia? I przede wszystkim – czy metoda ta jest bezpieczna i skuteczna?
Czym jest i jak działa odczulanie?
Immunoterapia alergenowa, czyli szczepienie alergenowe lub odczulanie, to jedyny, oprócz unikania ekspozycji na dany alergen, sposób leczenia przyczynowego alergii. Celem leczenia jest niejako „przyzwyczajenie” organizmu do obecności danego alergenu i zmniejszenie wrażliwości na niego. Czynnik uczulający przestaje wywoływać reakcje alergiczne lub zaczyna wywoływać je w znacznie mniejszym nasileniu. Osiąga się to przez wielokrotne podania podskórne lub podjęzykowe alergenu w coraz większych stężeniach. Kolejne dawki pacjent przyjmuje w odstępach około 4-6 tygodni. Proces ten zwykle trwa od 3 do 5 lat. Dokładny przebieg terapii określany jest indywidualnie dla każdego pacjenta.
Kto może być leczony taką formą terapii?
Kwalifikację do immunoterapii zawsze przeprowadza lekarz alergolog. Zazwyczaj zaleca się jej wdrażanie w sytuacji, gdy u pacjenta zdiagnozowana zostanie jedna z dolegliwości takich, jak: astma alergiczna, alergiczny nieżyt nosa, alergiczne zapalenie spojówek. Niekiedy przeprowadzić je można również u osób z problemami skórnymi wywołanymi działaniem alergenów, np. z AZS (atopowym zapaleniem skóry), objawiającym się m.in. świądem, zaczerwienieniem i suchością ciała. Immunoterapię stosuje się przy leczeniu u dorosłych i dzieci od około 5. roku życia. Najczęściej przed ostateczną decyzją specjalista musi stwierdzić, czy możliwe będzie usunięcie alergenu ze środowiska osób uczulonych. Jeśli tak, rozpoczęcie immunoterapii alergenowej może być odradzane. Dlatego też nie przeprowadza się procesu odczulania u osób z alergiami pokarmowymi.
Potwierdzenie alergii, czyli co musisz zrobić przed rozpoczęciem immunoterapii swoistej
Immunoterapia alergenowa polega na podawaniu coraz większych dawek alergenu przez wiele lat. Jest procesem dość kosztownym, a niekiedy uciążliwym, w niektórych przypadkach nawet nieco niebezpiecznym. Dlatego tak ważna jest odpowiednia kwalifikacja do tej metody. Aby możliwe było wprowadzenie terapii, wymagane są:
- zdiagnozowanie alergii przez obserwację objawów klinicznych,
- identyfikacja czynnika sprawczego, najczęściej za pomocą skórnych testów punktowych,
- obserwacja związku czasowego między wystąpieniem objawów klinicznych i okresem występowania danego alergenu, np. okresu pylenia danego alergenu wziewnego.
Dopiero po pełnej diagnozie alergolog może zalecić odczulanie jako metodę leczenia chorób alergicznych. Ważne jest też, aby pacjent (lub jego opiekun prawny) podjął decyzję w pełni świadomie.
Przeciwwskazania do stosowania szczepionki alergenowej
Odczulanie jest metodą mogącą trwale poprawić jakość życia osoby cierpiącej na alergię. Istnieją jednak pewne istotne przeciwwskazania do jej wdrożenia. Nie należy jej stosować m.in. u osób z zaburzeniami funkcjonowania układu immunologicznego, np. przy wrodzonych lub nabytych niedoborach odporności, chorobach nowotworowych czy reumatologicznych chorobach tkanki łącznej. Kolejnych dawek szczepionki alergenowej nie wolno podawać podczas infekcji bakteryjnej czy wirusowej. Odracza się wówczas podanie kolejnej dawki do czasu wyzdrowienia. Przeciwwskazaniem do szczepienia są też ciężkie postaci alergii czy poważne choroby sercowo-naczyniowe, takie jak nieunormowane nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca, uogólniona miażdżyca i zaburzenia rytmu serca.
Odczulanie – kiedy najlepiej je przeprowadzić?
W przypadku alergii na pyłki pacjenci czasem zastanawiają się, czy istnieją wskazania dotyczące pory przyjmowania szczepionki. Chociaż wcześniej kolejne dawki podawano przede wszystkim w okresie przedsezonowym i okołosezonowym, obecnie uważa się, że wiele zależy od typu szczepionki. Przy zastosowaniu zastrzyków zwykle najlepsze rezultaty zauważa się przy iniekcjach całorocznych, natomiast w przypadku odczulania podjęzykowego obie metody są równie skuteczne.
Czy immunoterapia alergenowa jest bezpieczna?
Odczulanie jest formą terapii, której obawia się wielu pacjentów. Polega w końcu na podawaniu gotowego alergenu do organizmu, co wiąże się z ryzykiem wystąpienia mniej lub bardziej nasilonych reakcji alergicznych z wstrząsem anafilaktycznym włącznie. Aby zapewnić sobie bezpieczeństwo stosowania immunoterapii, należy stosować się do kilku zasad:
- poddawać się terapii wyłącznie w ośrodkach medycznych, pod kontrolą lekarza, gdzie są leki i sprzęt niezbędny do postępowania w przypadku wstrząsu anafilaktycznego,
- ściśle przestrzegać terminów podawania kolejnych dawek szczepionki,
- pozostawać po każdym podaniu szczepionki przez około 30 minut w ośrodku medycznym, aby lekarz mógł zauważyć ewentualne oznaki groźnych reakcji alergicznych,
- unikać wysiłku fizycznego po każdej dawce szczepionki,
- unikać ekspozycji na antygen, na który pacjent jest właśnie odczulany.
Dawki szczepionki nie powinno się przyjmować również w przypadku wystąpienia infekcji ogólnoustrojowych, szczególnie o ostrzejszym przebiegu, a także w dniu podania innej szczepionki. Jeśli pacjent przyjmuje preparat doustnie, nie powinien robić tego zaraz po założeniu aparatu ortodontycznego lub przy zmianach zapalnych i urazach w jamie ustnej.
Czy immunoterapia antygenowa jest skuteczna?
Skuteczność immunoterapii antygenowej jest zmienna według różnych badań naukowych. We wszystkich badaniach udaje się natomiast zauważyć, że największe efekty stwierdza się u pacjentów uczulonych na jad owadów błonkoskrzydłych, np. os i pszczół. Nieco gorsze wyniki odnotowuje się u pacjentów z alergicznym nieżytem nosa czy astmą oskrzelową. Najmniejszą skuteczność odnotowuje się w leczeniu atopowego zapalenia skóry.
Rzadko zdarza się, że immunoterapia spowoduje całkowity zanik objawów. Najczęściej prowadzi jedynie do mniejszego lub większego ograniczenia objawów alergicznych i daje możliwość zmniejszenia dawek leków stosowanych do zwalczania symptomów.
Jakie są inne metody leczenia alergii?
Immunoterapia swoista jest jedyną metodą długotrwałego leczenia alergii. Niestety, nie może zostać przeprowadzona u każdego pacjenta. Do pozostałych metod należą stałe unikanie kontaktu z alergenem oraz leczenie farmakologiczne.
Pierwsza metoda dość często nie jest możliwa do zastosowania w przypadku alergii wziewnych. Należą do nich uczulenia na pyłki drzew, np. brzozy, pyłki traw, pyłki chwastów czy roztocza kurzu domowego. Takim osobom zalecić można leczenie preparatami antyhistaminowymi. Blokują one receptory histaminowe H1, co zapobiega wystąpieniu objawów alergii. Niektóre leki tego typu dostępne są również bez recepty. Zwykle zaleca się wybieranie środków II generacji, przede wszystkim z uwagi na mniejsze ryzyko wystąpienia skutków ubocznych. Przed ich zastosowaniem zawsze konieczne jest skonsultowanie się z lekarzem lub specjalistą oraz ścisłe trzymanie się zaleceń.
- Rogala B. Immunoterpia alergenowa (odczulanie) https://alergie.mp.pl/chorobyalergiczne/wartowiedziec/57601,immunoterapia-alergenowa-odczulanie (dostęp: 03.07.2023).
- Rogala B., Skuteczność immunoterpaii alegrenowej https://alergie.mp.pl/chorobyalergiczne/wartowiedziec/57607,skutecznosc-immunoterapii-alergenowej (dostęp: 03.07.2023).
- Larsen J.N. et.al Allergy immunotherapy: the future of allergy treatment., Drug Discov Today. 2016 Jan;21(1):26-37.
- Nurmatov U. et.al Allergen immunotherapy for allergic rhinoconjunctivitis: a systematic overview of systematic reviews., Clin Transl Allergy. 2017 Aug 8;7:24.
HIS/14261/10/23