Wstrząs anafilaktyczny to jedno z najgroźniejszych powikłań alergii – stan, w którym każda sekunda ma znaczenie. Nagły spadek ciśnienia, obrzęk dróg oddechowych i niewydolność krążeniowa mogą prowadzić do śmiertelnych konsekwencji, jeśli nie zostanie podjęta szybka interwencja. W takich przypadkach najskuteczniejszym lekiem ratującym życie jest adrenalina, podawana w formie zastrzyku. Jak dokładnie działa ten hormon i dlaczego jego szybkie zastosowanie jest kluczowe w walce ze wstrząsem anafilaktycznym?
Adrenalina — co to takiego?
Adrenalina, zwana również epinefryną, to hormon i neuroprzekaźnik produkowany przez rdzeń nadnerczy oraz zakończenia nerwowe układu współczulnego. Jest kluczowym elementem reakcji „walcz lub uciekaj”, aktywowanej w sytuacjach stresu i zagrożenia. Jej gwałtowny wyrzut do krwi powoduje przyspieszenie akcji serca, wzrost ciśnienia tętniczego oraz mobilizację energii, co pozwala organizmowi na szybką reakcję. Dodatkowo adrenalina poprawia sprawność umysłową i fizyczną, zwiększa odporność na ból oraz intensyfikuje pracę mięśni i narządów niezbędnych do przetrwania.
Zastrzyk adrenaliny — kiedy podać?
W zależności od wskazań adrenalina może być podawana domięśniowo, podskórnie lub dożylnie, gdy dochodzi do:
- wstrząsu anafilaktycznego – najgroźniejsza postać reakcji alergicznej, która może prowadzić do obrzęku dróg oddechowych, spadku ciśnienia i utraty przytomności;
- nagłego zatrzymania krążenia – stosowana podczas resuscytacji krążeniowo-oddechowej, pobudza serce do ponownego podjęcia pracy;
- ciężkiej bradykardii – w przypadku niebezpiecznie wolnej pracy serca adrenalina przyspiesza jego rytm i poprawia przepływ krwi;
- napadu astmy oskrzelowej – gdy standardowe leki nie przynoszą efektu, adrenalina skutecznie rozszerza oskrzela i przywraca swobodny oddech.
Przeczytaj też: Objawy alergii na jad owadów
Adrenalina — zastrzyk na wstrząs anafilaktyczny
Adrenalina to najskuteczniejszy i najważniejszy lek ratujący życie w przypadku wstrząsu anafilaktycznego – ostrej reakcji alergicznej, która może prowadzić do niewydolności oddechowej, utraty przytomności, a nawet zatrzymania akcji serca. Podana domięśniowo, działa błyskawicznie:
- stabilizując ciśnienie krwi;
- przyspieszając akcję serca;
- rozszerzając oskrzela.
Pozwala to na szybkie przywrócenie drożności dróg oddechowych. Dodatkowo adrenalina ogranicza przepuszczalność naczyń krwionośnych, zapobiegając niebezpiecznej utracie płynów i obrzękom. W sytuacjach nagłych jest podawana za pomocą automatycznego wstrzykiwacza, umożliwiającego natychmiastowe podanie leku nawet przez osoby bez wykształcenia medycznego. To zasadniczy element pierwszej pomocy w anafilaksji, który może decydować o przeżyciu pacjenta, dlatego osoby zagrożone ciężkimi reakcjami alergicznymi powinny zawsze mieć adrenalinę przy sobie.
Zastrzyk na uczulenie — kto może podać?
Adrenalina w zastrzyku może być podana samodzielnie przez osobę świadomą lub – w przypadku utraty przytomności – przez świadka zdarzenia. Choć zgodnie z Kodeksem karnym każdy ma obowiązek udzielenia pomocy w sytuacji zagrożenia życia, ustawa o Państwowym Ratownictwie Medycznym nie precyzuje, czy podanie adrenaliny przez osobę postronną jest legalne w ramach pierwszej pomocy.
W placówkach edukacyjnych sytuacja wygląda inaczej – zgodnie z obwieszczeniem Ministra Zdrowia adrenalina może być podana dziecku przez pielęgniarkę, higienistkę lub przeszkolonego nauczyciela, pod warunkiem że lek został przepisany konkretnie dla dziecka i rodzice wyrazili zgodę na jego użycie. W każdej sytuacji po podaniu adrenaliny należy natychmiast wezwać zespół ratownictwa medycznego, dzwoniąc na numer 999 lub 112.
Podanie adrenaliny krok po kroku
W zależności od dostępnej formy – automatycznego wstrzykiwacza (pen) lub ampułkostrzykawki – procedura podania może się nieznacznie różnić, ale w obu przypadkach jest szybka i prosta.
Podanie adrenaliny za pomocą automatycznego wstrzykiwacza (pen):
- Chwyć pen mocno w dłoni, kciuk powinien znajdować się jak najbliżej zabezpieczenia.
- Zdejmij nakładkę ochronną ze wstrzykiwacza.
- Zbliż pen do uda (około 10 cm od przednio-bocznej części uda) i zdecydowanym ruchem dociśnij pod kątem prostym – usłyszysz kliknięcie, oznaczające rozpoczęcie podania adrenaliny.
- Przytrzymaj urządzenie przez 3-5 sekund, aby cała dawka mogła się uwolnić.
- Odsuń pen od skóry – osłonka zabezpieczająca igłę powinna automatycznie się wysunąć.
- Masuj miejsce wkłucia przez 10 sekund, aby przyspieszyć wchłanianie leku.
- Zapisz godzinę podania i w razie braku poprawy po 5 minutach, zastosuj kolejną dawkę.
Zastrzyk z adrenaliny — podanie za pomocą ampułkostrzykawki:
- Wyjmij ampułkostrzykawkę z opakowania.
- Zdejmij nasadkę ochronną z igły, uważając, by się nie ukłuć.
- Wbij igłę pod kątem prostym w mięsień uda (można przez cienkie ubranie).
- Dociśnij tłoczek do końca, aby uwolnić całą dawkę adrenaliny.
- Przytrzymaj igłę przez 5 sekund, a następnie ją wyciągnij.
- Masuj miejsce wkłucia przez 10 sekund.
- Zapisz godzinę podania leku i w razie konieczności, po 5 minutach podaj kolejną dawkę.
Niezależnie od metody podania, natychmiast wezwij pomoc medyczną, dzwoniąc na 112 lub 999.
Adrenalina — przechowywanie
Prawidłowe przechowywanie adrenaliny jest kluczowe dla jej skuteczności, zwłaszcza w sytuacjach nagłego zagrożenia życia. W zależności od formy leku obowiązują nieco inne zasady. Ampułkostrzykawki z adrenaliną należy przechowywać w lodówce w temperaturze 2-8°C, jednak producent dopuszcza ich przechowywanie w temperaturze pokojowej (do 25°C) przez maksymalnie 6 miesięcy. Z kolei automatyczne wstrzykiwacze (peny) są bardziej odporne na warunki zewnętrzne i mogą być przechowywane w temperaturze pokojowej (do 25°C) aż do daty ważności pod warunkiem ochrony przed światłem.
Dowiedz się więcej: Leki przeciwhistaminowe – jak działają leki na alergię?
Bibliografia:
- https://rejestry.ezdrowie.gov.pl/api/rpl/medicinal-products/3065/leaflet [dostęp: 16.03.2025]
- https://www.mp.pl/pacjent/alergie/wywiady/354265,adrenalina-zastrzyk-ratujacy-zycie-nos-przy-sobie-nie-lekcewaz [dostęp: 16.03.2025]
- https://www.mp.pl/pacjent/leki/subst.html?id=261 [dostęp: 16.03.2025]
- Ustawa z dnia 8 września 2006 roku o Państwowym Ratownictwie Medycznym
- Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku Kodeks Karny