Pokrzywka alergiczna – jakie są objawy? Na czym polega diagnostyka i leczenie?

Pokrzywka wydaje się być jednym z najbardziej specyficznych objawów uczulenia. Nieestetyczne oraz swędzące zmiany skórne wywołują dyskomfort, budząc pragnienie natychmiastowego ich zlikwidowania. Warto wobec tego przyjrzeć się bliżej zagadnieniu pokrzywek alergicznych i niealergicznych. Jak zweryfikować rodzaj i pochodzenie pokrzywki oraz wdrożyć optymalne leczenie? O przyczynach, objawach i leczeniu przeczytasz w dalszej części artykułu.

Czym jest pokrzywka i co odpowiada za to schorzenie? 

Pokrzywka (urticaria), to schorzenie, a raczej objaw w postaci zmian skórnych, który może występować w następstwie wielu różnych czynników. Choroba ta zawdzięcza swoją nazwę specyfice symptomów – zmiany na skórze przypominają oparzenie spowodowane przez poparzenie włoskami pokrzywy. Również odczucia towarzyszące w postaci silnego świądu, zaczerwienienia i niekiedy bólu przypominają taki stan.  

Choroba dotyczy osób w każdym wieku – może pojawić się u dzieci i młodych dorosłych, jak również seniorów, jednak najczęściej dotyczy głównie pacjentów między 30. a 40. rokiem życia. Nieco częściej chorują kobiety. Zmiany na skórze o charakterze pokrzywki są jednym ze specyficznych objawów alergii. Wówczas przyczyną jest odpowiedź układu immunologicznego na kontakt z alergenem. Trzeba jednak pamiętać, że pojawienie się pokrzywki nie zawsze wskazuje na uczulenie. Ponadto w części przypadków nie udaje się zidentyfikować czynnika wywołującego objawy pokrzywki. 

Pokrzywka – objawy charakterystyczne i niespecyficzne 

Zmiany pojawiające się na skórze cechują się dużą różnorodnością. W schorzeniu, jakim jest pokrzywka, podstawowym wykwitem staje się tak zwany bąbel pokrzywkowy. Stanowi on wynik obrzęku skórnego, powstałego wskutek uprzedniego rozszerzenia drobnych naczyń krwionośnych i napływu przez nie mediatorów zapalnych (głównie histaminy) oraz przeciwciał. Substancje takie drażnią zakończenia nerwowe, co odpowiada za wiele objawów.

Rozpoznanie pokrzywki nie powinno stanowić trudności, gdyż zmiany powstające w tej dolegliwości są wysoce charakterystyczne:

• bąble są barwy białej lub różowej;
• po ucisku zmiany chwilowo bledną;
• bąble na skórze mogą pojawić się w różnych miejscach ciała;
• wielkość wykwitów może wynosić od kilku milimetrów do kilkunastu centymetrów;
• zmiany pokrzywkowe pojawiają się stosunkowo szybko od kontaktu z alergenem, a długość ich utrzymywania się na skórze jest zmienna – od kilku minut do kilku, a nawet kilkunastu godzin;
• najczęściej występuje świąd towarzyszący pokrzywce, który cechuje się różnorodnością nasilenia;
• niekiedy pojawia się również uczucie ciepła, pieczenia;
• po ustąpieniu pokrzywka nie pozostawia trwałych śladów na skórze.

Pokrzywce towarzyszyć może obrzęk naczynioruchowy, ujawniający się w postaci opuchlizny i zaczerwienienia. Wówczas zmiany dotyczą także głębszych warstw skóry i tkanek podskórnych. Pokrzywka często dotyczy okolicy ust oraz powiek, jak również kończyn i genitaliów – niejednokrotnie lokalizuje się po jednej stronie ciała. Można wobec tego uznać, że w odniesieniu do przypadłości, jaką jest pokrzywka, objawy okazują się wyjątkowo specyficzne, co z pewnością ułatwia diagnozę oraz umożliwia podjęcie stosownych środków, łagodzących dokuczliwe symptomy.

U części chorych na pokrzywkę (stosunkowo rzadko) mogą występować również objawy ogólnoustrojowe, takie jak np.:

• bóle głowy, osłabienie, zmęczenie;
• nudności, wymioty, biegunki;
• gorączka lub stan podgorączkowy;
• chrypka, duszności, kaszel;
• spadek ciśnienia tętniczego.

Co może wywoływać pokrzywkę u dzieci i osób dorosłych? 

Wysoce istotne okazuje się zweryfikowanie źródła powstałej pokrzywki, w celu określenia alergenu oraz późniejszej jego eliminacji. Warto zaznaczyć, że pokrzywkę mogą wywołać rozmaite czynniki, a stopień nasilenia objawów oraz podatność na zmiany skórne ustalane są indywidualnie.

Wśród częstych alergenów, które wywołują zmiany pokrzywkowe na skórze, można wymienić:

• składniki pożywienia wywołujące alergiczną pokrzywkę pokarmową – skorupiaki oraz ryby, orzechy, nabiał, jajka, sztuczne dodatki do żywności (środki konserwujące, barwniki, substancje zapachowe), określone owoce i warzywa
• leki odpowiadające za pokrzywkę polekową alergiczną lub niealergiczną – najczęściej niesteroidowe leki przeciwzapalne, również antybiotyki i niektóre środki przeciwbólowe,
• alergeny wziewne (rzadko) – pyłki roślin, sierści zwierząt (białka zawarte w ślinie i łoju), kurz (roztocza w nim żyjące).

Ponadto należy pamiętać, że czynniki alergizujące mogą okazać się niespecyficzne – alergia jest bowiem schorzeniem wysoce zindywidualizowanym, stąd konieczność uważnej obserwacji reakcji konkretnego organizmu na wybrane potencjalne alergeny.

Rodzaje dermatozy – często występujące pokrzywki 

Za pokrzywkę mogą odpowiadać różne przyczyny. Poza reakcjami na czynniki pokarmowe, wziewne i leki pokrzywkę dzieli się także ze względu na inne czynniki generujące objawy. Jeśli nie udaje się ich ustalić, mowa o pokrzywce samoistnej (idiopatycznej). Ponadto wyróżnia się również schorzenia, za które odpowiadają czynniki fizyczne. Przykładami pokrzywki fizykalnej są:

• pokrzywka dermograficzna – bąble pojawiają się w miejscu na ciele, gdzie doszło do tarcia skóry;
• pokrzywka cieplna – powstaje pod wpływem działania wysokiej temperatury;
• pokrzywka z zimna – jest następstwem chłodu;
• pokrzywka słoneczna – powodują ją promienie UV;
• pokrzywka opóźniona z ucisku – w tym przypadku na kilka godzin po ucisku pojawiają się zwykle bolesne bąble; 
• pokrzywka wibracyjna – powstaje w następstwie wprowadzenia skóry w drgania.

Zdarzają się również przypadki pokrzywki cholinergicznej, spowodowanej nadmiernym rozgrzaniem ciała, np. po wzmożonej aktywności fizycznej. Ponadto wyróżnia się pokrzywkę kontaktową – za pojawienie się na skórze swędzących zmian odpowiada bezpośredni kontakt z różnymi czynnikami, takimi jak np. lateks, ślina zwierząt, składniki kosmetyków, niektóre pokarmy. 

Jak długo mogą utrzymywać się bąble i swędzenie? Ile trwa pokrzywka? 

Chorobę tę dzieli się ze względu na przyczyny, jak również czas trwania oraz stopień nasilenia. Pokrzywka może mieć charakter:

• Ostry – pokrzywka ostra jest najczęściej spotykana. Zwykle objawy utrzymują się nie dłużej niż 6 tygodni, przy czym charakterystyczne bąble raczej zanikają po maksymalnie kilku dniach, natomiast rumień i świąd dłużej.
• Przewlekły – w przebiegu przewlekłej pokrzywki symptomy utrzymują się dłużej niż 6 tygodni. Co ważne, objawy pokrzywki przewlekłej mogą na pewien czas ustępować, po czym ponownie pojawiają się bąble pokrzywkowe. Niekiedy natomiast schorzenie przyjmuje postać trwałą. 

Jakie objawy występują przy ostrej, groźnej pokrzywce alergicznej? 

W większości przypadków pokrzywka jest chorobą stosunkowo niegroźną. Należy jednak pamiętać, że może ona być objawem anafilaksji, czyli ostrej reakcji alergicznej organizmu. Szybkiej interwencji lekarskiej wymagają stany ostrej pokrzywki zagrażającej zdrowiu i życiu pacjenta, objawiające się:

• wykwitami obejmującymi twarz i jamę ustną;
• obrzękiem gardła;
• problemami z oddychaniem;
• uczuciem duszności, ucisku w klatce piersiowej;
• spadkiem ciśnienia;
• bólami brzucha, nudnościami, wymiotami. 

Na czym polega diagnostyka i leczenie pokrzywki oraz alergii? 

Reasumując, należy podkreślić, że w obszarze dolegliwości, jaką jest uczulenie, pokrzywka okazuje się dominującym objawem – pokrzywka to choroba skórna występująca u 30% populacji. Z uwagi na swoistość pokrzywkowych zmian skórnych, omawiana przypadłość cechuje się wysoką trafnością diagnostyczną oraz łatwością weryfikacji. Trudność sprawia jednak określenie przyczyny powstałej reakcji alergicznej, stąd konieczność wnikliwej analizy ewentualnych alergenów oraz wyeliminowania ich z otoczenia osoby uczulonej.

Niekiedy objawy cofają się i nie powracają. Jeśli jednak zmiany utrzymują się dłużej lub mają charakter nawrotowy, skuteczne leczenie pokrzywki wymaga konsultacji z lekarzem. W celu diagnostyki przyczyn pokrzywki szczególnie istotny jest wywiad z pacjentem, który w wielu przypadkach pozwala na określenie czynnika indukującego objawy, a tym samym charakteru schorzenia. Ponadto specjalista może zalecić badania laboratoryjne – m.in. ogólne, jak również oznaczenie przeciwciał IgE (zwłaszcza jeśli pokrzywka ma charakter ostry), czy badania w celu wykluczenia chorób autoimmunologicznych oraz innych mogących odpowiadać za objawy skórne. Podejrzewając pokrzywkę wywołaną przez alergeny, wykonuje się też punktowe testy skórne lub płatkowe, jak i próby prowokacyjne.  

Wobec dużego stopnia uciążliwości objawów towarzyszących pokrzywce, niezbędne wydaje się podjęcie natychmiastowych i efektywnych działań, zmierzających do zlikwidowania wykwitów skórnych oraz świądu. W tym celu szczególnie rekomendowane okazują się leki przeciwhistaminowe drugiej generacji, wśród których można wymienić między innymi desloratadynę czy bilastynę. Skuteczność tych substancji oraz korzyści płynące z ich zastosowania w przypadku pokrzywki są potwierdzone. Nie przenikając przez barierę krew–mózg, stanowią one jedną z najbezpieczniejszych alternatyw w przypadku objawów uczulenia. Jednoczesne silne działanie antyalergiczne i przeciwzapalne okazuje się szybkie oraz długotrwałe – leki przeciwhistaminowe hamują rozwój objawów, umożliwiając ich całkowite zniesienie oraz ograniczając nawroty oznak alergii. Preparaty takie można kupić w aptekach bez recepty.

W części przypadków lekarz może jednak zalecić także stosowanie maści i kremów zawierających glikokortykosteroidy hamujące lokalne zapalenie skóry. Natomiast w przypadku pokrzywki przewlekłej, w której przebiegu leczenie antyhistaminowe nie przynosi pożądanych efektów terapeutycznych, lekarz może zalecić także doustne przyjmowanie kortykosteroidów lub stosowanie innych preparatów. 

Ponadto przede wszystkim należy unikać czynników, które mogą wywoływać lub prowadzić do zaostrzenia objawów pokrzywki przewlekłej lub ostrej. W ramach domowych sposobów ulgę mogą przynieść chłodne okłady. Obszar objęty zmianami należy zachować w czystości, nie zdrapywać bąbli i doprowadzać do ich podrażnienia, np. przez niewygodną odzież.