Atopowe zapalenie skóry

Atopowe zapalenie skóry – objawy, leczenie i pielęgnacja skóry atopowej

Atopowe zapalenie skóry to jedna z częstszych chorób alergicznych. Mimo że kojarzona jest przede wszystkim z wiekiem dziecięcym, może występować także u dorosłych. Cechuje ją występowanie swędzących zmian, a z czasem skóra ulega przesuszeniu i pogrubieniu. Na jakiej podstawie stawia się rozpoznanie atopowego zapalenia skóry? Czy istnieją skuteczne sposoby walki z tą chorobą? Dowiedz się więcej na ten temat!

Czym jest atopowe zapalenie skóry i kogo dotyczy?

Atopowe zapalenie skóry, nazywane w skrócie AZS, to przewlekła zapalna choroba dermatologiczna, u której podłoża leżą nieprawidłowe reakcje alergiczne skóry. Ocenia się, że choruje na nią prawie 5% dzieci w wieku 3 do 16 lat w Polsce, z czego u połowy pierwsze objawy można zaobserwować już w ciągu pierwszych 6 miesięcy życia. Istotne jest jednak to, że AZS ustępuję wraz z wiekiem u około połowy chorych.

W przebiegu atopowego zapalenia skóry dochodzi do zmian strukturalnych w budowie naskórka, co objawia się w postaci uciążliwych zmian powierzchownych. Grupę schorzeń alergicznych, do których występowania przyczyniają się predyspozycje genetyczne, określa się atopią. Wśród nich znajduje się AZS, jak również m.in. astma oskrzelowa, alergiczne zapalenie spojówek, pokrzywka, alergiczny nieżyt nosa (katar sienny), czy alergie pokarmowe. Oznacza to, że alergia jednego typu u danej osoby zwiększa ryzyko wystąpienia kolejnej. Często więc dermatologiczne objawy choroby występują wspólnie z innymi objawami atopii – symptomami ze strony górnych dróg oddechowych, oczu czy ogólnoustrojowymi.

Przyczyny atopowego zapalenia skóry

Chorobę tę cechuje silne podłoże genetyczne, ponieważ w przypadku aż 60-70% chorych objawy atopowego zapalenia skóry lub innych chorób o podłożu alergicznym były już wcześniej stwierdzone w rodzinie. Nie dziedziczy się jednak samej choroby, a skłonność do wspomnianej atopii. Natomiast na ostateczny rozwój i przebieg schorzenia duży wpływ mają alergeny oraz niealergiczne czynniki środowiskowe.

Nie jest do końca wiadome, dlaczego układ immunologiczny osób z AZS reaguje nieprawidłowo na czynniki, które normalnie nie powinny stanowić zagrożenia. Przypuszcza się, że występowanie zapalenia skóry może wynikać z zaburzeń funkcjonowania budujących ją elementów białkowych, głównie filagryny. W konsekwencji m.in. rozluźnienia połączeń międzykomórkowych i osłabienia naturalnych barier ochronnych skóra może stawać się bardziej wrażliwa na negatywne działanie alergenów, drobnoustrojów (wirusów, bakterii, grzybów) oraz czynników zewnętrznych.

Środowiskowe przyczyny zapalenia skóry – czynniki nasilające alergię

Nie bez znaczenia są kontakty z różnymi alergenami, które wywołują wzmożoną aktywność układu immunologicznego. Chodzi tu przede wszystkim o zanieczyszczenia, alergeny pokarmowe czy pyłki roślin i alergeny odzwierzęce. Alergia przyjmuje różną postać i jest powodowana rozmaitymi cząsteczkami zewnętrznymi w zależności od danego przypadku.

Ponadto do nasilenia objawów przy atopowym zapaleniu skóry może dochodzić pod wpływem czynników niealergicznych, pochodzących z zewnątrz, jak również tych związanych ze stylem życia. Do głównych czynników nasilających objawy AZS zalicza się:

• zanieczyszczenia atmosferyczne – pyły, spaliny samochodowe;
• substancje drażniące – detergenty, związki chemiczne, sztuczne konserwanty;
• suche powietrze – z tego powodu objawy na powierzchni skóry często nasilają się w okresie grzewczym;
• zmienna temperatura;
• niewłaściwa pielęgnacja skóry;
• ponadto tej chorobie skóry sprzyja stres.

Najczęstsze objawy AZS – czym cechuje się to schorzenie?

Atopowe zapalenie skóry jest chorobą odpowiedzialną za nieestetyczne i nieprzyjemne objawy skórne. Podstawowym symptomem jest lokalna zmiana wyglądu naskórka, ale zaburzenia strukturalne sięgają w głąb skóry. Pierwszym objawem w obrębie skóry zazwyczaj jest jej nadmierna suchość i napięcie na tyle poważne, że wygląda ona, jakby była polakierowana. W miarę pogłębiania się schorzenia obserwuje się objawy, takie jak m.in.:

• świąd skóry, niekiedy bardzo uciążliwy;
• nadmierna suchość skóry;
• lokalne, łuszczące się płatki;
• obrzmienie i zaczerwienienie będące następstwem stanu zapalnego skóry;
• zaburzenia keratynizacji skutkujące nakładaniem się zbyt grubych warstw martwego naskórka, co odpowiada za pogrubienie i rozwarstwienie skóry;
• grudki i wykwity o różnej wielkości, niekiedy w formie drobnej wysypki, innym razem w postaci sączących się pęcherzyków;
• niekiedy obszerne strupy, po których zdrapaniu uwidacznia się jasna tkanka.

Dokuczliwe objawy ze strony skóry najczęściej utrzymują się i nasilają przez pewien okres, po którym następują okresy remisji. Przy czym stopień nasilenia zmian zależy od indywidualnego przypadku oraz sposobu postępowania. Atopowe zapalenie skóry uznawane jest za chorobę uaktywniającą się głównie u dzieci. Wśród możliwych objawów należy więc wymienić również płaczliwość niemowląt i problemy ze snem – wynikające głównie z uporczywego świądu obejmującego niekiedy całe ciało.

Chociaż atopowe zapalenie skóry zwykle daje raczej charakterystyczne objawy, schorzenie może zdiagnozować tylko specjalista. Zdarza się, że symptomy przypominają inne zaburzenia dermatologiczne. Natomiast obserwując stan skóry, wnikliwie zauważa się objawy tzw. lichenifikacji. U osób chorych na atopowe zapalenie skóry jej powierzchnia wygląda, jakby była obserwowana w powiększeniu – jest nierówna, pogrubiała. Cecha taka odróżnia tę chorobę od zwykłego wysuszenia skóry u osób zdrowych.

Ponadto, przy alergicznym zapaleniu skóry w przebiegu AZS może dochodzić do nadkażeń bakteryjnych, np. zainfekowania skóry gronkowcem złocistym. Zwiększona podatność na infekcje wynika z osłabienia bariery hydrolipidowej i zaburzenia flory bakteryjnej skóry. U osób z atopowym zapaleniem skóry gronkowiec złocisty często kolonizuje powierzchnię ciała nawet przy braku zmienionych chorobowo ognisk zapalnych.

Lokalizacja zmian atopowego zapalenia skóry u dzieci i dorosłych

Objawy atopowego zapalenia skóry różnią się w zależności od wieku. Dzieci w różnym wieku i dorośli mają nieco odmienne rodzaje zmian i pojawiają się one w różnych lokalizacjach. U najmłodszych, czyli niemowląt i dzieci z AZS do około 2. roku życia, zmiany przyjmują najczęściej postać grudek i pęcherzyków, które lokalizują się przede wszystkim na skórze twarzy – policzkach i owłosionej skórze głowy (brwiach, linii włosów). Powierzchnia pęcherzyków łatwo ulega przerwaniu i sączy się z nich surowicza wydzielina. W bardziej zaawansowanych przypadkach zmiany mogą lokalizować się także na pośladkach, jako pieluszkowe zapalenie skóry.

W przypadku AZS u dzieci nieco starszych, do około 12. roku życia, zmiany przyjmują postać suchych, łuszczących się grudek występujących symetrycznie w okolicach zgięć łokciowych, nadgarstkowych czy pod kolanami. Natomiast AZS u dorosłych objawia się podobnymi zmianami tworzącymi się również na twarzy i karku, a także dłoniach i stopach.

Diagnostyka atopowego zapalenia skóry

Diagnozę atopowego zapalenia skóry stawia się przede wszystkim na podstawie prezentowanych przez pacjenta objawów klinicznych, czyli rodzaju zmian, ich lokalizacji i objawów towarzyszących, np. świądu. Nie bez znaczenia jest także występowanie choroby u najbliższych członków rodziny. Zmiany skórne powinien ocenić lekarz – najpierw pierwszego kontaktu (pediatra lub lekarz rodzinny), a następnie, w razie potrzeby, alergolog lub dermatolog.

Atopowe zapalenie skóry należy różnicować z tzw. alergicznym wypryskiem kontaktowym (kontaktowe zapalenie skóry), który jest reakcją organizmu po kontakcie skóry z konkretnym czynnikiem. Może nim być np. nikiel, lateks, środek zapachowy zawarty w produktach do prania czy płukania lub składnik kosmetyku. Niekiedy alergia bywa również mylona z chorobami dermatologicznymi o podłożu infekcyjnym, dlatego zawsze przy zaobserwowaniu niepokojących lub długo utrzymujących się symptomów warto poprosić o poradę lekarza.

W dalszej diagnostyce, ze względu na alergiczny charakter schorzenia, często wskazane jest wykonanie testów, które pomagają w określeniu czynników uczulających i intensyfikujących zmiany skórne. Zwykle są to punktowe testy skórne. W ich trakcie na skórę nakładane są substancje zawierające konkretne alergeny. Reakcje w ich obszarze sugerują zwiększoną wrażliwość na dany alergen.

Leczenie atopowego zapalenia

Ponieważ nie wiadomo dokładnie, z jakich przyczyn powstaje atopowe zapalenie skóry, zastosowanie znajduje głównie leczenie objawowe. Tę formę postępowania dzieli się na leczenie miejscowe, mające na celu złagodzenie objawów skórnych, a także ogólne, polegające na przyjmowaniu leków immunosupresyjnych i przeciwhistaminowych.

U osób dotkniętych atopowym zapaleniem skóry szczególnie istotna jest odpowiednia pielęgnacja  skóry oraz unikanie czynników, które mogą zaostrzać symptomy. Należy również chronić uszkodzoną skórę przed zanieczyszczeniami, co pozwala zmniejszyć ryzyko nadkażeń.

Stosowane jest też leczenie światłem (fototerapia). Polega ono na poddawaniu skóry działaniu promieni ultrafioletowych sztucznego pochodzenia. Naświetlania najczęściej przeprowadza się co kilka dni w odstępach kilkudniowych. Postępowanie takie wspiera leczenie AZS, łagodząc objawy skórne, chociaż mechanizm pozwalający na poprawę stanu pacjenta nie jest dokładnie poznany.

Jakie stosuje się leki na atopowe zapalenie skóry?

Podstawą leczenia farmakologicznego jest miejscowe stosowanie glikokortykosteroidów. Kremy, żele i maści na atopowe zapalenie skóry nanosi się na zmiany, aby zredukować stan zapalny i zwalczyć objawy. Często łączy się je ze składnikami takimi jak mocznik czy kwas salicylowy, które powodują zmiękczenie przesuszonego naskórka i jego złuszczenie, co redukuje zgrubienia. Atopowe zapalenie skóry często obejmuje również skórę głowy – wówczas należy stosować specjalne szampony i żele do mycia.

Jeśli u pacjenta doszło do nadkażeń bakteryjnych, wskutek powstania ranek przez drapanie swędzących zmian, można zastosować także maści antybiotykowe. W bardzo zaawansowanych przypadkach glikokortykosteroidy przejściowo stosuje się w formie doustnej, a jeśli i one okazują się nieskuteczne, włącza się leczenie immunosupresyjne i biologiczne.

W walce z uciążliwym świądem stosuje się natomiast leki przeciwhistaminowe. Ze względu na złożony charakter schorzenia i mnogość czynników, które mogą nasilać objawy, należy pamiętać, aby stosować leki wskazane przez lekarza.

Podstawowe zasady pielęgnacji skóry atopowej

Prawidłowo funkcjonujący naskórek chroni głębsze warstwy tkanek przed utratą wilgoci, a także przed działaniem czynników zewnętrznych. Przy AZS dochodzi do poważnego uszkodzenia bariery ochronnej skóry, przez co staje się ona szczególnie sucha i skłonna do podrażnień. Nadmierna suchość dodatkowo potęguje świąd. Osoby z tym schorzeniem potrzebują więc przede wszystkim intensywnego nawilżania i natłuszczania skóry.

Co ważne, podstawą pielęgnacji skóry atopowej jest systematyczność. Odpowiednio dobrane preparaty należy stosować codziennie – rano i wieczorem w okresie remisji choroby i nawet kilkukrotnie częściej przy zaostrzeniu objawów. Dzięki regularności w wielu przypadkach można wydłużyć czas wolny od dokuczliwych symptomów i skrócić ten związany z nieestetycznymi i swędzącymi zmianami.

Poza tym objawy ze strony skóry powoduje również niewłaściwy sposób dbałości o ciało. Warto więc stosować kilka podstawowych wskazówek, takich jak:

• Właściwa kąpiel lub prysznic – należy myć się w letniej wodzie (nie zimnej czy gorącej!). Wystarczy 10-15 minut moczenia ciała jednorazowo. Zbyt długa kąpiel prowadzi do maceracji naskórka, a ta za krótka nie oczyszcza ciała z osadzających się na nim zanieczyszczeń i zarazków.
• Unikanie podrażnień – po umyciu ciała trzeba zadbać o dokładne, ale też delikatne osuszenie skóry, zwłaszcza w przypadku najmłodszych. Wybieraj więc miękkie, chłonne i przede wszystkim czyste ręczniki.
• Wybór odzieży – drażniąco na wrażliwą skórę mogą działać również elementy ubrań – guziki, zamki czy sam materiał. Stawiaj więc na tkaniny przewiewne i miękkie. Zwykle najlepiej sprawdza się bawełna i len, natomiast wełna raczej nie jest wskazana dla alergików.
• Ochrona przeciwsłoneczna – ponieważ skóra przy AZS jest delikatna, należy szczególnie chronić ją przed promieniami UV, stosując kosmetyki z wysokim filtrem ochronnym. W upalne dni zakładaj też kapelusz i unikaj ekspozycji na słońce w godzinach południowych. Rezygnując z długich kąpieli słonecznych, przy okazji spowolnisz również proces starzenia się skóry.
• Spokój – unikaj stresu, szukaj sposobów na wyciszenie emocji oraz czas na odpoczynek.

Jakie kosmetyki wybierać, a których unikać przy pielęgnacji przesuszonej skóry?

Należy wybierać specjalne balsamy i kremy do skóry atopowej. Dobrze w tym celu sprawdzają się dermokosmetyki. Ponadto, należy dobierać je do potrzeb skóry pod względem wieku pacjenta. Inne środki sprawdzą się w pielęgnacji skóry dzieci i niemowląt, inne u dorosłych.

Atopowe zapalenie skóry ma charakter przewlekły, a choroba nie jest łatwa do leczenia. Podstawą jest zadbanie o odpowiednie nawilżenie i natłuszczenie przesuszonej skóry. W drogeriach czy aptekach można znaleźć wiele preparatów przeznaczonych dla pacjentów z AZS, które niejako „uszczelniają” skórę i chronią ją przed nadmiernym parowaniem wody z jej powierzchni.

Składnikami zwykle dobrze tolerowanymi przez alergików, na które warto zwracać uwagę podczas ich wyboru kosmetyków, są głównie:

• emolienty,
• mocznik,
• probiotyki,
• witaminy A i E,
• oleje roślinne,
• ceramidy

Składniki takie można znaleźć w wielu produktach do pielęgnacji i higieny skóry, ale równie ważne jest skupienie się na tych, których należy unikać. Drażniąco na delikatne tkanki mogą działać zwłaszcza sztuczne środki konserwujące, barwniki i związki zapachowe. Najczęściej im mniej pieni się kosmetyk, a także im mniej woni i zapachu posiada – tym jest lepszy dla skóry atopowej.

Jeśli chcesz mocno natłuszczać i nawilżać skórę, staraj się również wybierać kosmetyki, które dbają o naturalne pH jej powierzchni – w granicach 5,5 pH. Odstępstwa od tej normy mogą przyczyniać się do wysuszania skóry i pogłębiać dyskomfort pacjenta.

Jak jeszcze łagodzić egzemę? Dieta eliminująca przyczyny zapalenia skóry

Bardzo często objawy AZS nasilają się po stosowaniu niewłaściwie dobranych kosmetyków, środków piorących czy detergentów używanych przy domowych porządkach. Trzeba jednak pamiętać, że atopia jest złożonym problemem o podłożu alergicznym, dlatego też symptomy skórne mogą się zaostrzać także pod wpływem alergenów wziewnych i pokarmowych.

Postaraj się więc obserwować reakcję skóry po spożyciu konkretnych produktów. Niektóre z nich mogą nasilać symptomy. Jeśli nie jesteś w stanie samodzielnie określić czynników uczulających, pomóc mogą testy alergiczne. Niekiedy jednak, pomimo ujemnego wyniku na dany alergen, dochodzi do pewnego rodzaju nietolerancji.

U wielu osób chorujących na atopowe zapalenie skóry objawy pojawiają się po zjedzeniu:

• pokarmów przetwarzanych – konserw, sztucznych zup, produktów gotowych w słoikach, które zawierają konserwanty i barwniki;
• potraw tłustych, smażonych, zwłaszcza fast foodów;
• mleka i jego przetworów – jogurtów, serwatek itp.;
• jajek;
• orzechów;
• margaryny;
• czekolady;
• niektórych owoców i warzyw;
• alkoholu

Jeśli natomiast chorujesz na inne typy alergii, np. astmę oskrzelową, alergiczny nieżyt nosa czy zapalenie spojówek, unikaj również czynników, które ją wywołują. W przypadku uczulenia na pyłki roślin, roztocza kurzu domowego lub alergeny odzwierzęce nie jest to łatwe, ale starania przynajmniej w pewnym stopniu niekiedy pomagają złagodzić dokuczliwe symptomy atopii.