Alergia na leki – czym jest alergia polekowa?

W dzisiejszych czasach odnotowuje się coraz większy odsetek alergików. Wśród najczęściej występujących alergii wymienia się nadwrażliwość na pyłki roślin wiatropylnych czy niektóre składniki pokarmowe. Nie wielu z nas wie jednak, że także powszechnie stosowane leki mogą być alergenem odpowiedzialnym za czasem bardzo poważne reakcje alergiczne. Które leki cechuje największy potencjał alergizujący? Co zrobić, kiedy zauważymy u siebie objawy reakcji alergicznej?

Dlaczego niektórzy z nas są uczuleni na leki? Przyczyny i czynniki ryzyka

Alergia na leki to niespodziewana reakcja organizmu na skutek zastosowania danego leku. Pamiętajmy jednak, że nie chodzi tutaj o przedawkowanie, a o reakcje, do których doszło po przyjęciu zalecanych dawek leku. Co ważne, aby mówić o nadwrażliwości na lek, objawy muszą ustąpić po jego odstawieniu, choć czasem może to zająć nawet kilka dni. Wśród czynników ryzyka wystąpienia uczulenia na lek można wymienić:

• drogę podania leku – za uczulenia odpowiadają najczęściej leki podawane na skórę i pozajelitowo, czyli np. dożylnie,
• czas trwania ekspozycji na lek – reakcje alergiczne częściej stwierdza się w przypadku leków podawanych wielokrotnie i przez dłuższy czas,
• predyspozycje genetyczne – pewne różnice genetyczne pomiędzy ludźmi prowadzą do zmian metabolizmu leków, przez co mogą one być np. wolniej eliminowane z ustroju i stać się czynnikiem alergizującym,
• współistnienie zakażeń, zwłaszcza wirusowych – obserwuje się częstsze występowanie alergii na leki u pacjentów zakażonych wirusem HIV, HBV, HCV, CMV czy EBV,
• płeć i wiek – nadwrażliwość obserwuje się najczęściej u dorosłych kobiet.

Warto również zwrócić uwagę na fakt, że objawy alergii mogą wystąpić zarówno na skutek działania samej substancji aktywnej preparatu, jak i zastosowanych w nim substancji pomocniczych. Dlatego w niektórych przypadkach dokładna diagnostyka może być utrudniona.

Możliwe objawy uczulenia na leki

Wystąpienie objawów alergii na leki trudno jest przewidzieć. Niełatwo jest określić między innymi, jak będą one wyglądać. Najczęściej reakcje alergiczne na leki cechuje łagodny lub umiarkowanie ciężki przebieg. Z reguły u pacjentów pojawiają się:

• zmiany skórne, czyli tzw. osutka polekowa (rumienie, pęcherzyki, swędzące bąble, wysypka lub przebarwienia),
• pokrzywki,
• silny obrzęk, zazwyczaj na obszarze twarzy. 

W takiej sytuacji bardzo często próbujemy ratować się preparatami do stosowania zewnętrznego, w tym kremami, maściami czy rozmaitymi okładami. Niestety, ze względu na przyczynę problemu może to nie przynieść zadowalających efektów, czasem jedynie chwilową ulgę.

W rzadszych przypadkach po zażyciu leku pojawiają się objawy grypopodobne, takie jak stany podgorączkowe, bóle mięśniowo-stawowe, powiększenie węzłów chłonnych czy dolegliwości żołądkowo-jelitowe. Ich również nie należy leczyć za pomocą preparatów aptecznych. Wręcz przeciwnie, niekiedy to właśnie ich odstawienie może przynieść nam upragnioną ulgę.

Należy jednak pamiętać, że wystąpienie alergii polekowej może także wiązać się z poważnym zagrożeniem dla zdrowia i życia. W niektórych przypadkach po zażyciu leków zdarzają się także poważne reakcje alergiczne ze wstrząsem anafilaktycznym na czele. Równie groźny jest obrzęk gardła i języka, prowadzące do zaburzeń połykania, mowy i wreszcie oddychania. W takiej sytuacji konieczna jest natychmiastowe udzielenie pomocy medycznej. Zaledwie chwila zwłoki może wiele kosztować osobę, która padła ofiarą anafilaksji.

Dość często zdarza się, że objawy alergii na dany lek nie występują natychmiast po zażyciu pierwszej dawki. Zazwyczaj układ odpornościowy potrzebuje nieco czasu, aby wytworzyć odpowiednie przeciwciała. Symptomy mogą więc pojawić się dopiero po pewnym czasie, w tym nawet dopiero po przyjęciu kolejnych dawek. 

Jakie leki najczęściej powodują reakcje alergiczne?

Wśród leków najczęściej odpowiedzialnych za reakcje nadwrażliwości można wymienić:

• antybiotyki betalaktamowe – ocenia się, że nadwrażliwe może na nie być nawet 10% populacji; za uczulenia odpowiada powszechnie stosowana amoksycylina, będąca lekiem pierwszego rzutu w wielu różnych schorzeniach;
• kwas acetylosalicylowy i leki z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), czyli m.in. popularne leki przeciwbólowe dostępne bez recepty – wśród reakcji alergicznych powodowanych przez te leki można wymienić: astmę aspirynozależną, pokrzywki skórne i reakcje anafilaktyczne;
• leki znieczulająco miejscowo, np. prokaina i benzokaina – są odpowiedzialne za takie reakcje nadwrażliwości, jak omdlenia czy reakcje lękowe;
• kontrasty radiologiczne – również środki cieniujące wykorzystywane w badaniach tomografii komputerowej (TK) czy rezonansie magnetycznym (MRI) mogą być odpowiedzialne za wystąpienie pokrzywki i wstrząsu anafilaktycznego;
• opiaty – środki na receptę stosowane przede wszystkim w leczeniu silnego, przewlekłego bólu;
• barbiturany – leki nasenne, przeciwdrgawkowe i uspokajające.

Nie można przy tym zapominać, że reakcję alergiczną może wywołać właściwie każdy lek. Dlatego nie lekceważ wszelkich niepokojących objawów i dokładnie opowiedz lekarzowi o zażywanych ostatnio lekach.

Diagnostyka alergii polekowej

W związku z faktem, że alergia na leki często pojawia się dopiero dłuższy czas po podaniu preparatu, a czasem dopiero po jego kolejnym przyjęciu, diagnostyka alergii na leki nie należy do łatwych zadań. Z pewnością nie jest ona jednak niemożliwa. Do dość powszechnych metod należą testy skórne oraz próba prowokacyjna. 

Pierwsza z nich polega na wykonaniu delikatnego, płytkiego nakłucia w skórze pacjenta i wprowadzeniu do niej niewielkiej ilości substancji potencjalnie uczulającej. Następnie pacjent powinien zostać poddany obserwacji, w wyniku której specjalista może określić, czy doszło u niego do silnej odpowiedzi układu immunologicznego. 

Druga metoda, prowokacyjna, choć skuteczna, może nie być bezpieczna dla pacjenta. Polega ona na na podaniu potencjalnego alergenu drogą donosową, oskrzelową lub pokarmową ewentualnego alergenu, a następnie poddanie pacjenta obserwacji. Kolejną metodą jest przeprowadzenie testów z krwi, które pozwalają na wykrycie przeciwciał powstających po kontakcie z alergenem. Można wykonać je również prywatnie, może to jednak wiązać się ze sporym kosztem, w zależności od konkretnego typu badania.

Niezależnie od wybranej metody, niezwykle ważne jest uzyskanie od specjalisty notatki mówiącej o uczuleniu na konkretny lek. Dzięki temu możliwe będzie uniknięcie wystąpienia reakcji alergicznej w przyszłości. Niestety, u alergików uczulonych na leki nie prowadzi się odczulania. Jedyną skuteczną metodą jest unikanie alergenu.

Postępowanie w przypadku alergii na leki

Niezależnie od tego czy reakcja alergiczna jest łagodna czy ma ciężki przebieg, należy bezwzględnie odstawić lek, który podejrzewamy o wywołanie danej reakcji. Najważniejsze jest to, żeby uświadomić pacjenta o jego nadwrażliwości na lek, tak, aby przy kontaktach z innymi lekarzami mógł zawsze ich o tym poinformować. Obecnie nie ma możliwości wyleczenia alergii na leki, dlatego najważniejszym przeciwdziałaniem reakcjom alergicznym jest unikanie leku, który w przeszłości wywołał objawy.

Jeśli reakcję alergiczną cechuje poważny przebieg, należy bezwzględnie wezwać pogotowie lub jak najszybciej zawieźć pacjenta do szpitala. Niezwykle ważne jest również, aby zawsze mieć przy sobie wypisaną przez lekarza notatkę ze wskazaniami co do stosowania leków (w razie nagłych przypadków), szczególnie jeśli planujemy podróż z dala od miejsca zamieszkania czy z utrudnionym dostępem do leków. W takiej sytuacji może ona uratować nam zdrowie i życie.