Skip to main content

Na co można być uczulonym? Najczęstsze alergeny

 

Alergia to nadwrażliwa reakcja układu odpornościowego na substancje, które dla większości ludzi są zupełnie nieszkodliwe. Katar sienny, wysypka, duszności czy swędzenie skóry – to tylko niektóre z objawów, które mogą pojawić się w wyniku kontaktu z alergenem. Na co można mieć uczulenie? Odpowiadamy!

Co to są alergeny?

Alergeny to substancje, które mogą wywoływać reakcję alergiczną u osób z nadwrażliwością układu odpornościowego. Mogą one dostawać się do organizmu różnymi drogami przez:

  • powietrze;
  • pokarm;
  • kontakt ze skórą;

Podczas pierwszego kontaktu z alergenem organizm nie reaguje od razu objawami, lecz wytwarza przeciwciała IgE, które „zapamiętują” tę substancję. Przy kolejnej ekspozycji układ odpornościowy rozpoznaje alergen jako zagrożenie i uruchamia reakcję obronną, prowadząc do uwolnienia substancji takich jak histamina. To właśnie one powodują objawy alergii, takie jak:

  • kichanie;
  • katar;
  • świąd skóry;
  • trudności w oddychaniu.

W skrajnych przypadkach może dojść do ciężkiej reakcji ogólnoustrojowej, zwanej anafilaksją.

Na co można mieć alergie?

Alergeny pokarmowe

Alergeny pokarmowe to substancje obecne w żywności, które mogą wywoływać nieprawidłową reakcję układu odpornościowego u osób uczulonych. Najczęściej są to białka pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, które organizm rozpoznaje jako zagrożenie, inicjując odpowiedź immunologiczną. Objawy alergii pokarmowej mogą obejmować zmiany skórne (pokrzywka, rumień), dolegliwości żołądkowo-jelitowe (biegunka, bóle brzucha). Do najczęstszych alergenów pokarmowych można zaliczyć:

  • mleko krowie – najczęstsza przyczyna alergii pokarmowej u dzieci. Białka mleka, takie jak kazeina i białka serwatkowe, mogą wywoływać zarówno reakcje natychmiastowe, jak i opóźnione. U niektórych dzieci alergia ta może współwystępować z nietolerancją wołowiny lub cielęciny. Dobrą wiadomością jest to, że większość dzieci wyrasta z tej alergii do kilku lat życia;
  • jaja kurze – główne alergeny znajdują się w białku jaja, a jednym z nich jest owoalbumina. Co ciekawe, gotowanie lub pieczenie może zmniejszać alergenność jaja, dzięki czemu niektóre osoby tolerują je w przetworzonej formie;
  • pszenicę – jeden z najczęściej uczulających składników zbóż, zawierający liczne białka o właściwościach alergennych. Może wywoływać zarówno alergię pokarmową, jak i wziewną, np. „astmę piekarzy”. Większość dzieci nabywa tolerancję na pszenicę do okresu dojrzewania;
  • soję – uczulenie na białka soi nie jest powszechne, ale częściej występuje u osób z alergią na mleko krowie. Ze względu na szerokie zastosowanie soi w przemyśle spożywczym, jej obecność w diecie może być trudna do uniknięcia;
  • orzeszki ziemne i inne orzechy – to jedne z najsilniejszych alergenów, często powodujące ciężkie reakcje, w tym anafilaksję. Alergia na orzeszki arachidowe rzadko ustępuje z wiekiem, dlatego wymaga ścisłej diety eliminacyjnej.
Alergeny wziewne

Alergeny wziewne to drobne cząsteczki unoszące się w powietrzu, które mogą powodować reakcje alergiczne po dostaniu się do dróg oddechowych. Występują zarówno w środowisku zewnętrznym, jak i wewnątrz pomieszczeń. Objawy uczulenia mogą obejmować nieżyt nosa, łzawienie, świąd oczu, kichanie, duszność oraz napady astmy oskrzelowej. Najpopularniejszymi alergenami wziewnymi są:

  • pyłki roślin – to jedna z głównych przyczyn alergii sezonowej. Najczęściej uczulają pyłki traw (np. tymotka łąkowa, żyto), chwastów (np. bylica pospolita) oraz drzew (np. brzoza, leszczyna, dąb). Rośliny te produkują miliony lekkich pyłków, które unoszą się w powietrzu i łatwo przenikają do nosa oraz oskrzeli. Alergia na pyłki nasila się w okresie pylenia, szczególnie w słoneczne, wietrzne dni, a jej objawy ustępują po deszczu;
  • pleśnie i grzyby – zarodniki grzybów pleśniowych, takich jak Alternaria i Cladosporium, występują głównie latem, natomiast Penicillium i Aspergillus rozwijają się w wilgotnych pomieszczeniach przez cały rok. Alergeny pleśni znajdują się w glebie, na gnijących roślinach i w słabo wentylowanych wnętrzach, a ich wdychanie może nasilać objawy alergii oraz prowadzić do poważniejszych schorzeń płucnych, takich jak alergiczna aspergiloza oskrzelowo-płucna;
  • roztocza kurzu domowego – mikroskopijne pajęczaki bytujące w materacach, pościeli, dywanach i tapicerowanych meblach. Ich głównymi alergenami są enzymy trawienne zawarte w odchodach, które unoszą się w powietrzu podczas sprzątania czy wstrząsania pościeli. Roztocza rozwijają się w ciepłych i wilgotnych warunkach, a ich alergeny są obecne w domach przez cały rok, wywołując przewlekły katar sienny oraz napady astmy;
  • zwierzęta – najczęściej uczulają koty i psy, ale również gryzonie, konie czy bydło. Głównym źródłem alergenów są białka zawarte w ślinie, naskórku, moczu oraz sierści. Cząsteczki te unoszą się w powietrzu i osadzają na meblach oraz ubraniach, co sprawia, że alergicy mogą odczuwać objawy nawet w miejscach, gdzie nie ma zwierząt. Szczególnie silnym alergenem jest białko Fel d1 występujące w ślinie kotów.
Alergeny kontaktowe

Alergeny kontaktowe to substancje chemiczne, które mogą powodować reakcje alergiczne po bezpośrednim kontakcie ze skórą. Większość z nich to hapteny, które stają się pełnowartościowymi alergenami dopiero po połączeniu z białkami naskórka. Powtarzająca się ekspozycja na te substancje może prowadzić do alergicznego kontaktowego zapalenia skóry (ACD), które objawia się zaczerwienieniem, świądem, obrzękiem, a w cięższych przypadkach także pęcherzami i przewlekłym stanem zapalnym. Do alergenów tego typu należą:

  • metale – najczęstszym alergenem w tej grupie jest nikiel, który znajduje się w biżuterii, zamkach błyskawicznych, klamrach pasków i monetach. Do silnie uczulających metali należą również kobalt (obecny w barwnikach, farbach do włosów) oraz chrom (stosowany w garbarstwie, cemencie i kosmetykach);
  • substancje zapachowe – używane w kosmetykach, detergentach, środkach czystości, a nawet żywności. Ponad 3000 różnych związków zapachowych może wywoływać reakcje alergiczne, które objawiają się nie tylko problemami skórnymi, ale także podrażnieniem dróg oddechowych czy oczu;
  • konserwanty – szeroko stosowane w kosmetykach, środkach czystości, farbach i materiałach budowlanych;
  • tworzywa sztuczne – niektóre syntetyczne polimery, takie jak żywice epoksydowe czy akrylany, są silnymi alergenami. Stosowane są w medycynie (np. w plombach dentystycznych), przemyśle chemicznym, a także w produkcji klejów i lakierów.
Alergeny krzyżowe

Alergeny krzyżowe to substancje o podobnej budowie, które mogą wywoływać reakcję alergiczną u osób uczulonych na zupełnie inny alergen. Zjawisko to wynika z błędnego rozpoznania przez układ immunologiczny, który traktuje zbliżone strukturalnie cząsteczki jako identyczne zagrożenie. Najczęściej reakcje krzyżowe zachodzą między alergenami wziewnymi a pokarmowymi. Przykładowymi zestawieniami alergenów krzyżowych są:

  • pyłki brzozy i pokarmy – osoby uczulone na pyłek brzozy często reagują na owoce (kiwi, brzoskwinia, gruszka) oraz warzywa (seler, marchew). Objawy mogą pojawić się już po kontakcie ze świeżym produktem, zwłaszcza w okresie pylenia;
  • roztocza kurzu domowego i skorupiaki – struktura białek roztoczy jest zbliżona do alergenów obecnych w krewetkach, ostrygach i ślimakach. Dlatego osoby uczulone na kurz mogą odczuwać objawy alergii po spożyciu owoców morza.
Co uczula – jak zdiagnozować problem?

Aby skutecznie zidentyfikować czynnik uczulający i wdrożyć odpowiednie leczenie, kluczowe jest przeprowadzenie właściwej diagnostyki. Proces ten obejmuje kilka metod:

  • wywiad lekarski – pierwszym krokiem jest dokładna rozmowa z lekarzem, który zbiera informacje o objawach, ich nasileniu, czasie występowania oraz ewentualnym związku z czynnikami środowiskowymi lub pokarmowymi;
  • testy skórne – polegają na naniesieniu na skórę niewielkich ilości alergenów i obserwacji reakcji organizmu. To szybka i skuteczna metoda, często stosowana w diagnostyce alergii wziewnych i kontaktowych;
  • badania serologiczne (z krwi) – wykrywają obecność specyficznych przeciwciał IgE, które wskazują na uczulenie na konkretne alergeny. Są szczególnie przydatne u dzieci i osób, u których testy skórne mogą być niewskazane;
  • testy prowokacyjne – wykonywane pod ścisłą kontrolą lekarza, polegają na celowym podaniu alergenu (np. drogą wziewną lub pokarmową) i obserwacji reakcji organizmu.

 

Bibliografia:

  1. Piwowarek K. Ł., Mincer-Chojnacka I., Zdanowski R., Kalicki B., Alergiczna reaktywność krzyżowa – czy nowe wyzwanie dla alergologów?, Pediatria i medycyna rodzinna, 2015.
  2. Świerczyńska-Krępa M., Rapiejko P., Alergen, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2012.
  3. Mejza F., Najpopularniejsze alergeny, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2017.
  4. Kręcisz B. i inni, Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry, Alergia, 2014, 1: 19-24.
  5. Świerczyńska-Krępa M., Alergeny wziewne, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2012.
  6. A. J. Sybilski, Czy pozbyć się zwierząt po rozpoznaniu alergii?, Medycyna po dyplomie, 2016.
  7. https://www.gov.pl/web/psse-szydlowiec/alergeny [dostęp: 16.03.2025]
  8. https://medycynapracyportal.pl/wp-content/uploads/wydawnictwa/podstawowe_informcje_o_alergii_i_alergenach.pdf [dostęp: 16.03.2025]