Alergia skórna – czynniki wywołujące, objawy i leczenie uczulenia

Alergia skórna – czynniki wywołujące, objawy i leczenie uczulenia

Skórne objawy alergii wydają się jednymi z najbardziej rozpoznawalnych i charakterystycznych wśród symptomów uczulenia. Mogą przybierać rozmaite formy, stanowiąc czynnik obniżający komfort codziennego funkcjonowania oraz zaburzający samoocenę pacjenta. Towarzyszący im świąd, obrzęk, ból lub pieczenie dodatkowo potęgują odczuwany dyskomfort – warto wobec tego zastanowić się, jakie są przyczyny alergii skórnych oraz na czym polega ich różnicowanie i późniejsze leczenie.

Alergia skórna – czym jest to schorzenie?

W przypadku alergii dochodzi do nieprawidłowej, nadmiernej reakcji układu immunologicznego po kontakcie z bodźcem zewnętrznym – białkiem lub glikoproteiną pochodzącą z przyrody bądź związkiem syntetycznym. Czynniki, które normalnie powinny być obojętne dla organizmu, zostają rozpoznane przez komórki dendryczne układu odpornościowego jako zagrożenie. Wówczas kierowane są przeciwko nim różne formy barier ochronnych, takie jak wydzielanie m.in. mediatorów zapalnych (np. histaminy) czy przeciwciał. Tego rodzaju reakcja organizmu może odbywać się z udziałem immunoglobulin IgE (częściej) lub bez nich. W warunkach prawidłowych przeciwciała takie mają zwalczać drobnoustroje, głównie pasożyty. Natomiast w przebiegu alergii z niewiadomych przyczyn atakują niegroźne czynniki.

Wzmożony napływ mediatorów stanu zapalnego generuje szereg zmian w organizmie. Należą do nich m.in. rozszerzenie naczyń krwionośnych, zwiększenie przepuszczalności ścian naczyń krwionośnych, wzmożona produkcja i gromadzenie płynów surowiczych, drażnienie zakończeń nerwowych czy skurcze mięśni. W konsekwencji występują różne objawy, które obejmują głównie układ oddechowy i pokarmowy. Jeśli natomiast symptomy widoczne są na powierzchni skóry, mowa właśnie o alergii skórnej. W rzeczywistości jednak zmiany widoczne na naszej skórze bardzo często występują wspólnie z wieloma innymi oznakami, w tym ogólnoustrojowymi.

Przyczyny alergii skórnych – co odpowiada za tę chorobę?

Jak było wspomniane, przyczyny nieprawidłowej odpowiedzi układu immunologicznego nie są dokładnie poznane. Wiadomo jednak, że reakcje skórne pojawiają się częściej u osób ze stwierdzonymi przypadkami alergii w rodzinie. Ponadto pacjenci z alergią skórną są znacznie bardziej narażeni także na inne choroby, takie jak np. alergiczny nieżyt nosa czy astma oskrzelowa. Omawiane schorzenie ma więc często podłoże genetyczne.

Jednak w związku z rosnącą liczbą alergików na całym świecie nie ulega wątpliwości, że istotny jest również styl życia i czynniki środowiskowe – na alergię częściej chorują mieszkańcy krajów wysokorozwiniętych, zwłaszcza aglomeracji miejskich. Wpływ na rozwój choroby może mieć dieta, stres, deficyt aktywności fizycznej, zaburzenia hormonalne, zanieczyszczenia lub przeciwnie – przesadna dbałość o higienę.

Co może wywoływać uczulenie na skórze? Najczęstsze alergeny

Prawdą jest, że uczulić może wszystko. Alergia skórna może być wywołana zarówno przez alergeny pokarmowe, jak i wziewne czy kontaktowe. Schorzenie dotyczy osób w każdym wieku, chociaż wiele alergii skórnych rozwija się już w dzieciństwie.

Zazwyczaj symptomy w obrębie skóry powstają wskutek uczulenia na pokarmy lub leki. Związki zawarte w jedzeniu mogą powodować symptomy ze strony układu pokarmowego, takie jak wzdęcia czy bóle w podbrzuszu, ale nawet jeśli takie nie występują, bardzo często dochodzi do rozwoju reakcji skórnych. Do najczęściej alergizujących, pokarmowych czynników wywołujących alergię skórną należą:

• ryby i owoce morza,
• jaja,
• białka mleka krowiego,
• orzechy,
• gluten,
• warzywa i owoce.

Wzmożoną reakcję organizmu mogą wywołać również alergeny wziewne, czyli takie, które wdychamy wraz z powietrzem. Najczęściej odpowiadają one za symptomy ze strony układu oddechowego (kaszel, kichanie, nadmiar wydzieliny, świąd) oraz oczu (łzawienie, zaczerwienienie spojówek), ale mogą też powodować symptomy widoczne na powierzchni ciała. Są to głównie:

• pyłki roślin – traw i drzew, zwłaszcza w okresie ich kwitnienia;
• roztocza – pajęczaki żyjące w kurzu domowym szacunkowo uczulają równie często jak pyłki;
• alergeny odzwierzęce – w przypadku alergii skórnej na kota lub psa potocznie mówi się o uczuleniu na sierść, ale tak naprawdę uczulają białka Fed 1 lub Fed 2 obecne w ślinie i łoju skórnym zwierząt, a gubienie sierści ułatwia ich roznoszenie;
• grzyby pleśniowe i ich zarodniki.

Natomiast do leków, będących alergenami zalicza się niesteroidowe preparaty przeciwzapalne, kwas acetylosalicylowy, penicylinę, jak również kodeinę i morfinę.

Warto pamiętać o dodatkach do żywności, które także generują powstawanie zmian na powierzchni skóry. Do tych szczególnie alergizujących zalicza się:

• chemiczne konserwanty, barwniki i środki zapachowe;
• składniki środków do prania i detergentów używanych w trakcie porządków domowych;
• metale ciężkie, które są elementem m.in. biżuterii, guzików, zamków;
• lateks;
• niektóre składniki kosmetyków do pielęgnacji.

Uczulać może również jad owadów.

Jak rozpoznać uczulenie? Możliwe objawy alergii skórnej

Do najczęściej spotykanych symptomów skórnych uczulenia zalicza się pokrzywkę oraz wyprysk. Te manifestacje alergii okazują się najbardziej charakterystyczne, powstają w wyniku różnorodnych czynników uczuleniowych – zarówno w odpowiedzi na bezpośredni kontakt z alergenem, jak i po jego spożyciu lub wziewaniu.

Pomijając poszczególne jednostki chorobowe, najczęściej alergia skóry objawia się zmianami takimi jak:

• zmiana zabarwienia skóry – zaczerwienienie, czerwone plamy;
• swędzenie, często uporczywe, skłaniające do drapania;
• pieczenie, uczucie ciepła, niekiedy ból;
• wysypka o różnej postaci;
• pęcherze wypełnione surowiczym płynem;
• nadmierne rogowacenie naskórka;
• suchość, łuszczenie skóry;
• obrzęk;
• miejscowy stan zapalny.

Specyficzna alergia na skórze – pokrzywka jako jednoznaczny objaw uczulenia

Typową dla reakcji alergicznych manifestacją jest pokrzywka alergiczna – w przeciwieństwie do trudnego w procesie diagnostycznym wyprysku, stanowi ona wyjątkowo łatwą do rozpoznania dolegliwość. Charakterystyczne dla pokrzywki są bąble o barwie różowej lub białej, cechujące się zróżnicowaną wielkością – od kilku milimetrów do kilkunastu centymetrów. Zmiany te pojawiają się nagle, w wyniku kontaktu z alergenem i utrzymują się na skórze od kilku minut do kilku godzin. Pokrzywce towarzyszy silny świąd, może także wystąpić obrzęk naczynioruchowy. Jednak najbardziej specyficznym symptomem okazują się bąble, umożliwiające szybką i trafną diagnozę dolegliwości.

Przewlekłe schorzenie alergiczne – atopowe zapalenie skóry

Kolejną stosunkowo często diagnozowaną postacią uczulenia jest atopowe zapalenie skóry (AZS). Choroba najczęściej rozwija się u dzieci. Cechuje się okresami zaostrzeń i remisji – symptomy utrzymują się przez pewien czas, po czym stają się łagodniejsze lub nawet całkowicie ustępują. Wśród nich najbardziej charakterystyczne to:

• nadmierna suchość i łuszczenie się skóry;
• zaczerwienienie i swędzenie skóry;
• skłonność do nadkażeń – gdy skóra staje się szorstka, łatwiej przenikają do niej bakterie i grzyby.

W przypadku dzieci objawy skórne najczęściej pojawiają się w wyniku wprowadzania nowych pokarmów – z tego względu podczas rozszerzania dziecięcego jadłospisu zaleca się zachowanie czujności oraz stopniowe proponowanie nowych produktów. Umożliwia to szybką i jednoznaczną ocenę bezpieczeństwa danego składnika pożywienia w dziecięcej diecie. U niemowląt i małych dzieci choroba ta zajmuje najczęściej skórę twarzy oraz głowę, z kolei u starszych dzieci i osób dorosłych zmiany powstają w zgięciach łokciowych i kolanowych, na skórze szyi oraz rąk.

Jak objawia się kontaktowe zapalenie skóry i co może je wywołać?

Kolejną jednostką chorobową prowadzącą do powstawania zmian alergicznych na skórze jest kontaktowe zapalenie skóry. W tym przypadku objawy występują w następstwie podrażnienia skóry przez bezpośrednią styczność z alergenem, którym mogą być substancje chemiczne, jak również składniki pokarmowe (rzadziej). Warto zaznaczyć, że wykwity towarzyszące wypryskowi są wielopostaciowe – są to rumieniowo-zapalne pęcherzyki, strupki lub grudki, których występowanie charakterystyczne jest również dla innych chorób o podłożu dermatologicznym. W związku z tym wyprysk alergiczny może okazać się trudny do weryfikacji, co znacząco wpływa na skuteczność wdrożonej terapii. Z kolei przy przewlekłym wyprysku skóra staje się sucha, może też się łuszczyć i pękać.

Na czym polega diagnostyka chorób skóry i czynników wywołujących alergię?

Wobec choroby, jaką jest alergia skórna, objawy mogą być różnorodne – ich rozpoznanie ułatwia weryfikacja ewentualnych alergenów, będących bezpośrednimi przyczynami powstania zmian na skórze. Zdiagnozowanie uczulenia manifestującego się na powierzchni ciała może generować trudności, wynikające z podobieństwa objawów do niektórych chorób o podłożu dermatologicznym. W związku z tym do prawidłowego rozpoznania schorzenia niezbędna okazuje się podstawowa wiedza medyczna, umożliwiająca skuteczną i trafną weryfikację dolegliwości. Zawsze więc zauważając zmiany na twarzy lub rękach czy też innej partii ciała warto skonsultować się z lekarzem.

W zależności od rodzaju czynnika alergizującego lokalizacja zmian może być nieco inna. Najczęściej w przypadku tych wziewnych pojawia się alergia skórna na twarzy, za uszami oraz na szyi. Może (ale nie musi) towarzyszyć im łzawienie oczu, zaczerwienienie spojówek i kaszel. Jeśli natomiast mamy do czynienia z alergią pokarmową, symptomy zwykle występują na różnych częściach ciała. Z kolei przy alergii kontaktowej pierwsze objawy najczęściej obejmują obszar ciała, który miał bezpośredni kontakt z alergenem.

Wiedząc, jak wygląda alergia skórna, lekarz może wstępnie podejrzewać tę chorobę. Ponadto niekiedy pacjenci są w stanie określić, w jakich okolicznościach pojawiają się u nich objawy. Natomiast precyzyjnie można określić alergen na podstawie testów skórnych punktowych, które polegają na nałożeniu na powierzchnię skóry wielu alergenów i ocenie reakcji.

Leczenie alergii skórnej

Istotną rolę w procesie leczenia odgrywa unikanie alergenów, które nie zawsze jest możliwe. Warto podkreślić, że w procesie tworzenia się zmian skórnych szczególną rolę odgrywa wspomniana histamina, wyzwalana w organizmie w odpowiedzi na kontakt z alergenem. Z tego względu podczas leczenia alergii skórnej wdrażane są leki antyhistaminowe – ich zaletami są wysoka skuteczność, bezpieczeństwo oraz długi czas działania. Leki takie jak np. bilastyna, desloratadyna, loratadyna, cetyryzyna czy lewocetyryzyna znajdują zastosowanie w większości alergii skórnych, skutecznie obniżając dyskomfort dzięki działaniu przeciwświądowemu.

Przy zaostrzonych objawach konieczne bywa także stosowanie miejscowych preparatów o działaniu przeciwzapalnym, a w przypadku nadkażeń antybiotyków. Niekiedy zalecane są też leki immunosupresyjne przyjmowane doustnie. Hamują one nadmierną aktywność układu immunologicznego.

Jak łagodzić symptomy alergii skórnej?

Często alergiczne zapalenie skóry przyjmuje postać przewlekłą. Bardzo ważna jest więc prawidłowa, regularna pielęgnacja skóry. Zaleca się:

• rezygnację z kosmetyków zawierających sztuczne dodatki (barwniki, konserwanty, środki zapachowe);
• stosowanie preparatów do skóry wrażliwej, m.in. emolientów, które łagodzą objawy alergii, nawilżają, a w razie potrzeby natłuszczają suchą suchy naskórek;
• dokładne oczyszczanie ciała, również za pomocą środków przeznaczonych do skóry atopowej;
• unikanie drapania – pocieranie i drapanie zmian może przynieść tylko chwilową ulgę, ale pogłębia problem, dlatego zamiast tego należy stosować maści przeciwświądowe i/lub chłodne kompresy.

Czy można trwale wyleczyć objawy skórne?

W większości przypadków schorzenia alergiczne mają charakter przewlekły. Stosowane jest głównie leczenie objawowe, które jeśli jest prawidłowo prowadzone, pozwala na znaczne złagodzenie symptomów i zachowanie zdrowej skóry. Przy właściwej pielęgnacji, ograniczeniu kontaktu z alergenami i stosowaniu się do zaleceń lekarza można znacznie zmniejszyć ryzyko zmian alergicznych i zredukować te już powstałe. Natomiast trwałe wyleczenie alergii raczej nie jest możliwe.